Stary Zamość

Siedziba Gminy, położona w zachodniej części Gminy, w obrębie Padołu Zamojskiego. Pierwotnie zwana Zamościem. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z roku 1440, gdy właścicielem wsi został Andrzej Piwo z Opulska. W 1443 roku sprzedał on Tomaszowi z Łaźnia Wierzbę i Zamoście (Stary Zamość) za 12 zagonów we wsi Wżdżary w ziemi łęczyckiej i 500 grzywien. Tomasz był ich właścicielem od roku 1470.W1472 roku Zamoście wraz z Wierzbą posiadało 7 i 1 łana użytków i 2 karczmy. Wówczas obie wsie należały do Floriana z Zamościa, syna Tomasza. W1489 roku notowany był Piotr z Zamościa, który otrzymał 1 łan użytków w Szatynie oraz Maciej Zamoyski z Zamościa, rotmistrz królewski, dzierżawca Obrowca. W 1556 roku Mikołaj, Jan Szymon Zamoyscy dokonali podziału Wierzby, Zamościa i Ruskich Piask. Według rejestru poborowego z 1531 roku Zamoście wraz z Wierzbą miało 4 łany użytków i młyn. W 1578 roku Florian Zamoyski, żonaty z Katarzyną Dunikowską, wdową po Rafale Łyczko posiadał tu 7 łanów użytków, natomiast Krzysztof Zamoyski 1 łana użytków, 1 zagrodnika z ziemią i 2 komorników. Już w 1531 roku istniał we wsi kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP, który w 1551 roku został zmieniony na zbór kalwiński. Wówczas współwłaścicielem wsi był Florian Zamoyski, żonaty z Katarzyną z Uhruska, po śmierci którego w 1591 roku zbór zlikwidowano. Przy zborze ministrami byli: Franciszek (1585) i Jan Biskupi (1588). W1664 roku proboszczem w tutejszym kościele był ks. Franciszek Kałuski. Po śmierci Floriana Zamoyskiego w 1590 roku dobra Stary Zamość wraz z wierzbą i Ruskimi Piaskami kupił kanclerz Jan Zamoyski od wdowy Katarzyny z Ursuska, a w 1591 roku od synów Krzysztofa: Feliksa, Jakuba i Jerzego Zamoyskich oraz w 1592 od Stanisława. Równocześnie Jan Tarzymieski, Tomasz Czarnołuski i Krzysztof Nieliski odstąpili Zamoyskiemu pewne sumy zastawne zapisane na trych dobrach przez Krzysztofa Zamoyskiego. Inwentarz z 1614 roku wymienia w Starym Zamościu browar i słodownie oraz dwa młyny i trzy stawy. W trzy lata później notowano tutejszym folwarku owczarnię. W 1664 roku Jan Sobiepan Zamoyski podarował Stary Zamość z kilkoma wsziami Janowi Szumowskiemu i jego potomkowi jako dożywocie. W 1665 roku od starosty Jana Szumowskiego wieś dzierżawił Hieronim Dunin. Przed rokiem 1643 istniał we wsi dwór murowany z izbą stołową, dwoma pokojami i izbą kredensową oraz sklepami. Dwór ten został spalony i w 1643 roku notowano go już w ruinie. W 1643 był tu drugi, prostokątny dwór murowany, częściowo podpiwniczony, dwukondygnacyjny, trójdzielny, w dolnej kondygnacji dwutraktowy, z sienią na osi. w prawym trakcie znajdowała się izba wielka o 5 oknach weneckich, ogrzewana zielonym piecem kaflowym, z kominem murowanym z blachą, wyłożona ceglaną posadzką, komnata o 1 oknie weneckim i posadzką ceglaną oraz izdebka o 2 oknach szklanych i okratowanych, z małym malowanym piecem i posadzką ceglaną. W lewym trakcie była piekarnia o 3 oknach, z 2 piecami: zielonym kaflowym i chlebowym, komora o 1 oknie, spiżarka o 2 oknach z posadzką ceglaną, w której znajdowały się schody na górną kondygnację, a pod komorą była piwnica murowana o 2 oknach. W sieni „przestronnej” buła kuchnia o 4 szklanych, weneckich oknach. Inwentarz z 1717 roku notował w Starym Zamościu dwór, 3 sady, staw koło dworu z młynem i karczmę wjezdną na gościńcu. W 1777 roku tutejszy dwór był już stary, podobnie jak folwark. Rejestrowano wówczas w folwarku dwa spichlerze, karczmę nowa i karczmę zwaną Las Rudka. Pod koniec XVIII wieku było we wsi 41 gospodarstw. W 1813 roku kościół w Starym Zamościu spłonął, ale w 1844 roku został odbudowany kosztem Ordynacji, a w 1902 roku gruntownie przebudowany. Jest to renesansowy kościół jednonawowy murowany i otynkowany. przy prezbiterium posiada dwie zakrystie z lożami na piętrze, przy nawie dwie kaplice, a na frontonie wieże z kruchtą w przy ziemiu. W 1675 roku proboszczem w Starym Zamościu był ks. Franciszek Załuski, zaś w pocz. XIX wieku ks. Walenty Topper, który zmarł w 1810 roku. W 1838 roku proboszczem był ks. Fabian Sędrowski, a przed rokiem 1858 do 1887 roku ks. kan. Woszczyński. W latach 1887-1926 roku funkcje proboszcza pełnił ks. Mikołaj Gozdalski, kanonik zamojski, zmarły w 1926 roku, a przed 1939 rokiem ks. Leon Chruściński. Pierwotnie przy kościele istniał cmentarz grzebalny, który około połowy XIX wieku przeniesiono poza teren kościelny. Powiększany był dwukrotnie: w 1910 i 1988 roku. Obecnie posiada kształt zbliżony do litery „L” o powierzchni 4 ha. Dobra starozamojskie podobnie jak większość dóbr ordynackich były wydzierżawione. W latach 1765-1774 dzierżawczynią klucza starozamojskiego była Witska, podkomorzyna derbska. W drugiej połowie XVIII wieku folwark w ramach Ordynacji Zamojskiej liczył ok. 457,5 ha użytków, w tym 417 ha gruntów rolnych, 35 ha łąk i 5,5 ha ogrodów. Spis z 1827 roki notował wieś w powiecie zamojskim i parafia Stary Zamość. Liczyła wówczas 44 domy i 360 mieszkańców. W 1864 roku ( 13 stycznia) pod Starym Zamościem miała miejsce potyczka powstańców pod dowództwem Kossowskiego z oddziałem Rosjan. Kossowski cofnął się do lasu wysyłając przeciw atakującym kozakom kapitana Władysława Przemyskiego z kilku ludźmi. Sam z pozostałymi powstańcami zatrzymał się na skraju lasu i raził strzałami nacierających Rosjan. po półgodzinnej walce Rosjanie wycofali się unosząc ze sobą kilku zabitych i rannych. W walce poległ również kapitan Przemyski. Pod koniec XIX wieku był we wsi kościół murowany, sąd i urząd gminy. Wieś liczyła 6 domów dworskich i 22 włościańskich oraz 340 mieszkańców, w tym 19 prawosławnych i 5 żydów. Włościanie posiadali 361 mórg ziemi ornej i łąk. Według spisu z 1921 roku wieś liczyła 83 domy i 513 mieszkańców, w tym trzech Ukraińców, natomiast folwark liczył 6 domów i 107 mieszkańców. W 1921 roku dzierżawcy miejscowego folwarku ordynackiego był Seweryn Lewanowicz, a w 1929 roku Apolinary Lewanowicz dzierżawił 381 ha ziemi. W okresie międzywojennym Stary Zamość był siedzibą Gminy, która liczyła 14 955 ha powierzchni i 9057 mieszkańców. 12 października 1942 roku żandarmeria niemiecka dokonała likwidacji pensjonariuszek scowego przytułku prarafialnego. Nocą z 4 na 5 grudnia 1942 roku została wysiedlona przez Niemców. 4 stycznia 1943 niemcy w odwecie za wysadzenie mostu kolejowego w Ruskich Piaskach rozstrzelali 23 mieszkańców Starego Zamościa. W listopadzie i grudniu 1943 roku gestapo rozstrzelało 3 mieszkańców wsi. W 1947 roku miejscowość liczyła 876 ha i 626 mieszkańców.

Skip to content